20/6/2024

Without Which, Not / Sine Qua Non

Η Μαρία Σταμάτη μέσα από την καινούργια ενότητα έργων της, με αφετηρία το σχέδιο, την “εκφραστική ζωγραφική” και το λόγο, αναπτύσσει τα έργα της στο χώρο, συνθέτοντας εγκαταστάσεις που δημιουργούν υπαρξιακά παλίμψηστα. Με την πρόθεση όχι ν’ εξαπλωθεί στο χώρο και να τον κατακτήσει, αλλά να προσκαλέσει τον θεατή, να εισέλθει στον πυρήνα του έργου της, σε μία διττή σχέση επικοινωνίας, που εμπεριέχει και εμπεριέχεται, σε μία βαθιά ανθρώπινη-υπαρξιακή διαδρομή διαστρωματώσεων, εννοιών, υλικών και συμβολισμών που ξετυλίγεται και εναλλάσσεται μέσα από τα εικαστικά και την ποίηση-λόγο. Ο τρόπος που χειρίζεται και επεξεργάζεται τα υλικά και τις έννοιες η καλλιτέχνιδα, δημιουργούν στον θεατή οικειότητα, μια και το βασικό στοιχείο που απασχολεί την Σταμάτη σε ολόκληρη την δουλειά και την πορεία της, είναι να θέτει ερωτήματα και προβληματισμούς, επανατοποθετώντας και επαναπροσδιορίζοντας τα όρια...

Γι’ αυτό και το έργο της παραπέμπει στην οπτική ποίηση, ως συρραφή και συνάρτηση δύο διαφορετικών κόσμων, δυο εκφραστικών μέσων όπως είναι τα εικαστικά και η ποίηση-λόγος.

Μέσα από μία καινούργια διαδρομή σύνθεσης και ανασύνθεσης, δόμησης και αναδόμησης, όπου η μνήμη μεταμορφώνεται σε μνημοτεχνική, μέσα από την φωνή και την σιωπή, την παύση και την άνω τελεία, τις αποφλοιώσεις και τους ελλιμενισμούς, δημιουργεί με την συμβολή δύο αντίθετων παραδοσιακών υλικών, ένα μαλακό και ένα σκληρό, ένα “υψηλό” και ένα “ευτελές”, όπως είναι το νήμα και το οικοδομικό πλέγμα, ένα “υφαντό” αλληλουχιών, σκέψεων, συμβολισμών και συναισθημάτων.

Η Σταμάτη ανα-νοηματοδοτεί και ανα-συνθέτει ένα αφήγημα που είναι ταυτόχρονα προσωπικό και συλλογικό. Το προσωπικό τραύμα μετουσιώνεται μέσα από την εννοιολογική τέχνη και τον λόγο, με την εν-νοημάτωση του από την ευθραυστότητα και την απαράμιλλη δύναμη που την χαρακτηρίζουν.

Γι’ αυτό και οι δικές της εικόνες, δεν εμπεριέχουν τίποτα από την επανάληψη της εικονοπλαστικής παράθεσης, είναι αφαιρετικές αλλά όχι αφηρημένες. Ο θεατής χωρίς να τον συνειδητοποιήσει, ακολουθεί μία διαδρομή μέσα από τους δικούς του συνειρμούς, εισχωρώντας όμως στην ουσία της σκέψης και των προβληματισμών της, όπου η συνεύρεση, η συνύπαρξη ακόμη και η ταύτιση εμπεριέχονται ως φυσικό επακόλουθο...

Έφη Μιχάλαρου
Κριτικός Τέχνης & Επιμελήτρια Εκθέσεων
Μέλος της Ένωσης Ελλήνων Τεχνοκριτικών (AICA Hellas)

Με Πολυπρόσωπη Σκίαση

Η ποίηση της Μ.Σ. είναι μια ποίηση του χώρου και του χρόνου – κυρίως του χώρου, όπως επιβεβαιώνει και η εικαστική επένδυση της συλλογής (μιας και η ζωγραφική είναι η κατεξοχήν τέχνη του χώρου, βασισμένη στο σχήμα και την προοπτική).

Ως προς τη θεματική του χώρου λοιπόν, η συλλογή κινείται μεταξύ χώρου ατομικού / οικιακού (λ.χ. ποιήματα 2, 3, 4, 14, 23, 26, 28, 36) και συλλογικού / αστικού (λ.χ. ποιήματα 6, 24, 31). Ακόμα και η διάσταση του χρόνου δίνεται συχνά με όρους χωρικούς (λ.χ. Η ‘γρηγοράδα’ του σύγχρονου τρόπου ζωής ως ένας αποπνικτικά δενδροφυτεμένος χώρος: ποίημα 16). Έτσι και το ποίημα 39, το οποίο μας συστήνεται ως το κεντρικό της συλλογής (αφού της δανείζει το δεύτερο στίχο του για τίτλο της), μιλάει για ‘την χωρικότητα της μέρας μας’. Σε κάθε περίπτωση, ο αναγνώστης γρήγορα διαπιστώνει ότι ο περιγραφόμενος (και ζωγραφισμένος) χώρος δεν είναι παρά ο εσωτερικός, ψυχικός κόσμος – ατομικός και συλλογικός κατ’ αναλογίαν. Αυτό γίνεται άλλοτε με δείξη (λ.χ. ‘Στο χώρο της απομόνωσής μας’, ποίημα 29) και άλλοτε υπαινικτικά, όπως εμβληματικά συμβαίνει στο ποίημα 24, όπου πλέον καταλαβαίνουμε ότι οι ‘Πόλεις’ είναι οι ανθρώπινες σχέσεις. Και κάπως έτσι ο αναγνώστης ‘αναγκάζεται’ να γυρίσει πίσω και να ξαναδιαβάσει το ποίημα 6, υπό το πρίσμα αυτού του νέου λεξιλογίου.

Κι έτσι περνούμε στο δεύτερο καίριο στοιχείο της συλλογής, την ενότητα – ενότητα τόσο μεταξύ καθενός ποιήματος με το ζωγραφικό πίνακα της αντικρυστής σελίδας, όσο και (ενίοτε) μεταξύ διαφόρων ποιημάτων. Η συνάφεια ποιήματος-εικόνας είναι άλλοτε ξεκάθαρη, δοσμένη με ένα στυλ αφαιρετικού ρεαλισμού (λ.χ. 2, 5, 20, 21, 22, 24, 29, 30, 31, 34, 35) και άλλοτε υποδηλούμενη (λ.χ. το πλεούμενο καράβι στην εικόνα του ποιήματος 33 είναι το καράβι της Τέχνης; Και ποια η σχέση του με το βυθιζόμενο καράβι στην εικόνα του ποιήματος 39;) Οι καλύτερες στιγμές ωστόσο της ποιητικής συλλογής βρίσκονται στην ενότητα μεταξύ ποιημάτων. Η ποιήτρια εισάγει το μοτίβο αυτό με τρόπο εύληπτο στα ποιήματα 2 και 3 (τρόπο εύληπτο, πρώτον διότι πρόκειται για διαδοχικά ποιήματα και δεύτερον γιατί το ποίημα 3 δεν φέρει τίτλο, οπότε νομιμοποιούμαστε να το διαβάσουμε ως συνέχεια του 2), όπου οι μεσοτοιχίες που περιγράφονται στο ποίημα 3 είναι το ‘αρνητικό’ (και με εικαστικούς όρους) του σπιτιού δίχως εσωτερικό του ποιήματος 2. Διαλεκτική ενότητα παρατηρούμε και μεταξύ των ποιημάτων 5 και 8: η ‘εξήγηση’ που δίνεται στο ποίημα 5 αιτιολογεί πρωθύστερα το αξίωμα του ποιήματος 8 πως ‘δεν υπάρχει τίποτα το απατηλό ούτε το υπαινικτικό’. Η πιο επιτυχής έκφραση διαλεκτικής ενότητας εντοπίζεται μεταξύ των ποιημάτων 12 και 15. Το ‘πρώτο ρήμα’ του ποιήματος 15 (στ. 2) δεν είναι παρά το ‘ζω’ του ποιήματος 12 (στ. 1), το οποίο τιτλοφορείται Όποιο ρήμα. Και το ‘Δεύτερο’ ρήμα του ποιήματος 15 (στ. 4) δεν είναι παρά το ‘ζεις’ του ποιήματος 12 (στ. 2). Σε αυτόν τον συσχετισμό συνηγορεί και η απόδοση στο ‘ζεις’ / ‘δεύτερο ρήμα’ των συγγενών λέξεων ‘φωτοποίητος’ / ‘φωτίσει’ αντίστοιχα στα δύο ποιήματα. Συνεπώς, το νόημα του ποιήματος 15 υπό το πρίσμα του ποιήματος 12 είναι: όταν αδιαφορήσουμε για το ‘ζω’ (όταν δηλαδή αφήσουμε τον εγωισμό μας), τότε το ‘ζεις’ (δηλαδή το ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο) θα φέρει στο φως ομοψυχία και κατανόηση.

Από τις διακειμενικές σχέσεις και αναφορές, τιμητική θέση έχει ο Καρυωτάκης (λ.χ. ‘-ζούμε, σα νότες σε βρεγμένη παρτιτούρα’, ποίημα 12 ≈ ‘Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες κιθάρες’· ‘ο,τι παραμερίζουμε γράφημα στο ταβάνι μας’, ποίημα 28 ≈ Εμβατήριο πένθιμο και κατακόρυφο), ο Σαχτούρης (ποίημα 24 ≈ Τα δώρα, από τα οποία πιθανώς αφορμάται και η έμφαση στο κόκκινο χρώμα στα ποιήματα 30 και 42), και ο Καβάφης όσον αφορά το συμβολικό φορτίο μεμονωμένων λέξεων, όπως ‘η πόλη’ ή ‘τα παράθυρα’ (ποιήματα 24, 35).

Δημήτρης Κανελλάκης
Υποψ. Δρ. Κλασσικής Φιλολογίας
Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης

Η άκρη του Ν(ο)ήματος

Η νέα καλλιτεχνική πρόταση, «η άκρη του ν(ο)ήματος», της Μαρίας Σταμάτη, προέκυψε από την ανάγκη της να εκφράσει και εικαστικά σκέψεις, αντιλήψεις και απόψεις ζωής. Οι εσωτερικές της ανησυχίες μορφοποιούνται οπτικά, αποκτούν χρώμα, σχήμα, όγκο, υλική υπόσταση και δημιουργούν ποιητικές εικόνες. Η αστείρευτη επιμονή της σε συνεχείς εικαστικούς πειραματισμούς σε συνδυασμό με τον πηγαίο καλλιτεχνικό της οίστρο διαμορφώνει το έργο της δίνοντάς του μια ξεχωριστή αισθητική αξία και ένα ιδιόμορφο και εντελώς προσωπικό ιδίωμα. Καθοριστικό ρόλο στην αισθητική και την μορφολογία των έργων της διαδραματίζει η τολμηρή χρήση διαφόρων και πολλαπλών υλικών με την εμφατική προβολή των υλών και των υφών τους, καθώς και η σοφή εκμετάλλευση της γεωμετρικής δυναμικής των σχημάτων και της εργονομικής ανάμεσά τους σχέσης. Πολυσήμαντη είναι στα έργα της και η επιδέξια χρήση της χρωματικής παλέτας με τις άλλοτε υπαινικτικές και άλλοτε πληθωρικές χρωματικές επεμβάσεις πάνω στο απόλυτο κενό του λευκού καμβά ή της μεταλλικής επιφάνειας, ανάλογα με τις εκάστοτε εκφραστικές ανάγκες και τους νοηματικούς προσδιορισμούς.

Στην πρώτη ενότητα, «ποιητική συλλογή», το βασικό μέσο έκφρασης της Μαρίας Σταμάτη είναι κυρίως η βελονιά του κεντήματος. Η βελονιά με την κλωστή, μια επίπονη δημιουργική βιωματική διαδικασία χρησιμοποιείται εδώ ως γραφή και δίνει τη δυνατότητα στην εικαστικό να χρησιμοποιήσει όλες τις ψυχικές και σωματικές δυνάμεις και δυνατότητές της. Η χειρωνακτική εργασία με τις συνεχείς κινήσεις της βελόνας με το νήμα -από το τρύπημα του καμβά, τη διείσδυση του νήματος στην αθέατη επιφάνεια, την προσωρινή οπτική απουσία της κλωστής, το τέντωμα, την επαναφορά του νήματος- αυτή η επαναλαμβανόμενη και απόλυτα ελεγχόμενη κίνηση καθορίζει όλο το ύφος του έργου. Η Σταμάτη με τις τεντωμένες κλωστές οριοθετεί τον καμβά, τον διαχωρίζει, τον συνενώνει, τον μορφοποιεί, του δίνει μέτρο και ρυθμό και προχωρεί… «όπου την βγάλει η άκρη». Η εικαστικός με την κλωστή φαντάζεται, προβάλλει, αποτυπώνει, καταγράφει, προτείνει, καυτηριάζει και νοηματοδοτεί εικονογραφικά τον ποιητικό της λόγο. Συμβολισμοί κρύβονται πολλαπλοί στους στίχους και στα εικονιζόμενα, ενώ ο εγκιβωτισμός λόγου και εικόνας μέσα σε πλαίσιο αλληλοσυνδέει σκέψη και απεικόνιση.

Στη δεύτερη ενότητα, «ύμνος στη ζωή», η Σταμάτη παρουσιάζει ολόκληρα περίοπτα σύμπαντα μέσα σε μεγαλύτερα site-specific σύνολα. Με έντονη νεοεξπρεσιονιστική διάθεση κύβοι γεμάτοι νήματα διασπώνται, χάνουν την όψη και το σχήμα τους, αλλά αποκτούν μια νέα μορφή και μια νέα ζωή. Η καλλιτέχνης μας μεταφέρει σε μία νέα οπτική εμπειρία αναζωογονώντας ποικιλοτρόπως την πληθώρα υλικών, δίνοντάς τους κινητικότητα και προσδίδοντας τους περισσή ζωτικότητα με την αφθονία των βασικών χρωμάτων κίτρινου, μπλε, κόκκινου και άσπρου. Το εγκλωβισμένο πρωτογενές υλικό αποσυναρμολογείται, απελευθερώνεται, ρέει ελεύθερο, εκπέμπει την αύρα του και υμνεί τη ζωή με μια έκδηλη ζωογόνα ένταση.

Στην τρίτη ενότητα, «ιστορίες χωρίς αφήγηση», η εικαστικός διηγείται κεντώντας σε καμβά οικείες και ανοίκειες ανθρώπινες ιστορίες. Στις εξιστορήσεις της συγκεράζονται διαφορετικότητα, ετερότητα, ιστορικότητα του χρόνου και άλλες σκέψεις. Εδώ η Μαρία Σταμάτη δίνει και νέες εκφραστικές προεκτάσεις με τη συστηματική χρήση διαφόρων objet trouvé, που χρησιμοποιούνται κυρίως ως επεξηγηματικά στοιχεία στα κεντημένα αρχετυπικά σχέδια της. Ακόμη μία φορά δημιουργεί μεθοδικά, ακούραστα, ατέρμονα αναζητώντας την άκρη του νήματος- νοήματος της ζωής. Οι βελονιές της, από μια εσωτερική αναγκαιότητα, εικονογραφούν με αυστηρή γεωμετρική διατύπωση πολλαπλές εννοιολογικές παραπομπές: «οι κάθετες γραμμές είναι τούνελ επικοινωνίας, ενώ η μαύρη γραμμή συμβολίζει την κίνηση, την πορεία… τα έντονα χρώματα την ελπίδα και όλες οι συνθέσεις επιβάλλουν προβληματισμούς και συγκροτούν διαύλους επικοινωνίας και διαλόγου με τον θεατή».

Στην τέταρτη ενότητα, η καλλιτέχνης προκαλεί έκπληξη με τη μεγάλων διαστάσεων εγκατάσταση «ύφανση βιογραφική», που επιβάλλει και μία βιωματική σχέση με τον θεατή. Οι περιγραφικές της επιλογές απαιτούν μεγαλύτερο χώρο, γιατί η αλλαγή των διαστάσεων της δίνει τη δυνατότητα να προβάλλει τη θεατρικότητα της σύνθεσης της με σκηνογραφικό τρόπο. Οι αντιπαραθέσεις σχημάτων και όγκων είναι προφανείς: από τη στιβαρή μεταλλική κατασκευή των τεσσάρων μέτρων μήκους και δυόμιση μέτρων ύψους μέχρι τις τεράστιες επιφάνειες με τα ρέοντα ελεύθερα ν(οή)ματα της ζωής, που αναμένουν να υφανθούν. Στη μέση οι εκκρεμείς κύβοι (40 Χ 40 εκ.) αιωρούνται ψηλά και ταλαντεύονται αργά, ρυθμικά και έχοντας ήδη υφανθεί σκιαγραφούν την πορεία μιας ολόκληρης ζωής. Κάθε κύβος αποτελείται από έξι έργα γιατί σε κάθε πλευρά του κάθε κύβου ένα διαφορετικό έργο αφηγείται μεμονωμένες ιστορίες με τα σημαντικά και τ' ασήμαντα της ζωής, τις αλληλεξαρτήσεις των ανθρώπων, τις συνυπάρξεις, τις αλληλοεπιδράσεις, τις εμπειρίες, τα βιώματα και πάμπολλους άλλους συνειρμούς. Τελικά, στους 5 κύβους και στα συνολικά 30 έργα εξιστορούνται μακρές διαδρομές ζωής σε διαφορετικούς χρόνους, μέχρι που ο χρόνος χάνεται, εξουδετερώνεται και μας μεταφέρει σε μια άχρονη ιστοριογραφία.

Τα εννοιολογικά έργα της Μαρίας Σταμάτη, τόσο τα δισδιάστατα, όσο και τα τρισδιάστατα χαρακτηρίζονται από έναν αισθησιακό μινιμαλισμό με αυστηρές γεωμετρικές φόρμες. Φιλοτεχνεί οργανωμένα και συγκροτημένα με την ενεργητική χειρονομία της τεχνικής του κεντήματος κυρίαρχα γεωμετρικά μοτίβα, ως αρχέτυπα ιδεογράμματα και σε συνδυασμό με άλλα μέσα και τεχνικές καταγράφει νοηματικά την πολυμορφία και την πολυχρωμία του ανθρώπινου κόσμου και τις δαιδαλώδεις διαδρομές της ζωής. Η εικαστικός στην «άκρη του ν(ο)ήματος» οριοθετεί την καλλιτεχνική της ταυτότητα χρησιμοποιώντας πολλαπλά εκφραστικά και τεχνικά μέσα, αντιπαραθέσεις υλικών, αναμετρήσεις όγκων, τη συνύπαρξη λόγου και εικόνας, αρκεί οι θεματογραφικές της επιλογές να νοηματοδοτούν τους υπαρξιακούς στοχασμούς και τις προσωπικές της καταθέσεις, γιατί άλλωστε «ο καλλιτέχνης οφείλει να καταθέτει τις σκέψεις του». Η εικαστική γραφή της Μαρίας Σταμάτη, εμπνευσμένη, πρωτότυπη και χαρισματική δεν χάνει ποτέ τον έκδηλο δυναμισμό που εκπέμπει, ούτε την ποιητική διάσταση και την αφηγηματική ευφράδεια των εννοιολογικών παραπομπών.

Λουΐζα Καραπιδάκη
ΜΑ ΙΙ, Ιστορικός τέχνης

Με Πολυπρόσωπη Σκίαση

Η χαρισματική Μαρία Σταμάτη στη διαδρομή της με αξίες, αναγνωρίζεται πλήρως σε όλες τις μορφές των τεχνών. Γίνεται εισηγήτρια της περίφημης "φαντασιακής θέσμισης της κοινωνίας" σαν παραγωγός της δικής της σκέψης, ποικίλων ρευμάτων, σημείο αναφοράς και ποιος ξέρει άλλα πόσα! Με ανεξάντλητη ζωτικότητα, ζεστασιά, ενέργεια "στέκεται, ακούει με προσοχή και απαντά με γνώση και ένστικτο".

Λόγος άμεσος. Που συντίθεται από τη δημιουργό που έδωσε τον τίτλο με πολυπρόσωπη σκίαση επιγράφεται και συναρμόζεται από την εκτεταμένη γραφή σε τρεις λέξεις: "φαντασία, δημιουργία, αυτονομία". Όλα αυτά, δίνουν μια πλήρη εικόνα του ανθρώπου-διανοητή, καθώς από την μια πιάνει όλες τις ποικίλες πλευρές της σκέψης της και από την άλλη καταγράφει δύσκολες έννοιες με λόγια απλά και κατανοητά, με γλωσσικές αλλαγές και σελίδες μεστές σε περιεχόμενο. Είναι μια αφήγηση, όπως πηγάζει από τον χωροχρόνο της αρχαίας τραγωδίας...

...Εδώ δεν γεννηθήκαν οι τέχνες και ο πολιτισμός;

Σημάδι, σπονδή. Είναι το κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου με επικεφαλής τους πρωταγωνιστές, συγγραφέα, ποιήτρια, εικαστικό που προσεγγίζουν τον σταθμό της μακρινής περιοδείας. Η εικαστική περιπλάνηση στις σελίδες του βιβλίου, δε συνοδεύει την ποίηση-γραφή αλλά συνυπάρχει δυναμικά. Κορυφαίοι διανοητές θα αναγνωρίσουν και θα επιβεβαιώσουν το πόσο ξεχωριστή πένα είναι και ότι δεν τα έχει πει ακόμα όλα...

Έπεται η συνέχεια...

Δημήτρης-Ουμπέρτος Φιλανδριανός
Ακαδημαϊκός
Δρ. της Ανωτάτης Εκπαίδευσης Σχεδιασμού

Με Πολυπρόσωπη Σκίαση

'' Ατύφλωτα
στις κάμαρες να μπαίνει το φως
γιατί οι τοίχοι
δεν είναι κάτασπροι '' —Μαρία Σταμάτη

Στο ποίημα αυτό της Μαρίας Σταμάτη αποδίδεται συνοπτικά η πεμπτουσία ολόκληρης της ποιητικής συλλογής διότι συνειρμικά μπορεί να φτάσει σε ό,τι θέλει η ποιήτρια να πει και να επικοινωνήσει. Ως αναπόσπαστο μέρος ενός τόπου βιωμένου, οι τοίχοι δεν μπορούν να είναι κάτασπροι κι ο βιωμένος τόπος δεν μπορεί να είναι ανέγγιχτος, αψεγάδιαστος ή και άσπιλος. Αν οι τοίχοι είναι όμορφα ζωγραφισμένοι και περίτεχνα διακοσμημένοι είτε ραγισμένοι και σοβατισμένοι, δεν ενδιαφέρει. Είναι σε κάθε περίπτωση μέρος του χώρου που κινούμαστε, μέσα στον οποίο ζούμε τη ζωή, αναπόφευκτα σε όλες τις εκφάνσεις της.

Οι εκφάνσεις αυτές διατρέχουν την «πολυπρόσωπη» θεματολογία της συλλογής. Η ποιητική φωνή ξεκινά μια προσωπική και συλλογική ενδοσκόπηση διεισδύοντας σε θέματα τόσο καλώς όσο και κακώς κείμενα και κατεστημένα. Οι προβληματισμοί αφορούν, κυρίως, στάσεις και τρόπους ζωής και σκέψης, νοοτροπίες που έχουν θεμελιώσει μια πραγματικότητα, ή έστω ένα συγκεκριμένο αφήγημά της. Είναι η ποιότητα αυτών των θεμελίων που απασχολεί τη Μαρία Σταμάτη. Ακτινογραφεί τις ανθρώπινες σχέσεις και το βαθμό διαύγειάς τους, αναζητά την ελευθερία ή την απελευθέρωση, εντοπίζει και με ήπιο αλλά διαπεραστικό τόνο αποκηρύσσει τη συνήθεια, την αποξένωση, τη χρησιμοθηρία, την πλήξη, την κενότητα, χωρίς, όμως, ποτέ να ξεχνά τη μνεία στην αισιοδοξία, την αυθεντικότητα, την ελπίδα.

Κλειδί στην ανάγνωση της συλλογής είναι η έλλειψη παθητικότητας ακόμη κι από τα πιο αιχμηρά ποιήματα, αυτά που σε πρώτη ανάγνωση μπορεί να χαρακτηριστούν απαισιόδοξα. Όσο κι αν στο ποίημα ομολογείται κάποιας μορφής τέλμα, το ομιλούν πρόσωπο ποτέ δεν αφήνεται αίολο στο έλεος των καταστάσεων. Τα ποιήματα, με χαρακτήρα συχνά δοκιμιακό, καταφέρνουν ψύχραιμα να φτάσουν στη διαπίστωση πτυχών της πραγματικότητας που είναι δύσκολο να ανιχνευθούν και ακόμη πιο δύσκολο, ίσως κι οδυνηρό, να ομολογηθούν. Η απουσία λυρισμού σηματοδοτεί πως όσα απειλούν την ευτυχία του ανθρώπου, αν και πονούν, αντιμετωπίζονται νηφάλια και, συχνά, με διακριτική αλλά καυστική ειρωνεία ενώ το στακάτο ύφος δεν αφήνει περιθώρια για συναισθηματισμούς. Κάθε διαπίστωση σε καμία περίπτωση δε σημαίνει στην ποίηση της Μαρίας Σταμάτη παραίτηση ή ηττοπάθεια. Αντιθέτως, αν και σκληρή, η ανοιχτή και χωρίς προσχήματα διατύπωση φαίνεται να είναι η πιο σημαντική και θαρραλέα απαίτηση. Απαιτεί καθαρότητα και ευκρίνεια όρασης, απαιτεί ο άνθρωπος να βλέπει «ατύφλωτα» την πραγματικότητα, χωρίς δικαιολογίες και υπεκφυγές διότι, ειδάλλως, «ό,τι παραμερίζεται» γίνεται «γράφημα στο ταβάνι» του.

Η συνειδητοποίηση της πραγματικότητας, ωστόσο, δε γίνεται στείρα αποδοχή στα ποιήματα της Μαρίας Σταμάτη. Η επίγνωση των καταστάσεων γίνεται μια πρώτη μορφή λύτρωσης από τα δεσμά της άγνοιας. Δηλώνει η ποιητική φωνή πως την έξοδο από τη δίνη δεν μπορούμε να τη βρούμε ενόσω «στροβιλιζόμαστε» στην «παραμόρφωσή» της. Ωστόσο εδώ, η δίνη έχει εντοπιστεί, έχει μελετηθεί, η φύση και η ταχύτητά της είναι γνωστές, γι’ αυτό γίνεται και πιο πιθανή η έξοδος από αυτήν. Η εξομολόγηση των κακώς κειμένων καθιστά την προσπάθεια συνειδητή κι όχι απλώς αναβαλλόμενη πιθανότητα, τη δικαιολογία εξοστρακισμένη εκδοχή κι όχι πανάκεια, την ελπίδα στόχο κι όχι ονειροπόληση.

Σε μια συλλογή, που για μία ακόμη φορά συμπλέκει την ποιητική με την εικαστική της ταυτότητα, αυτή τη φορά σε μιαν αδιάσπαστη ενότητα, η Μαρία Σταμάτη προσφέρει στον αναγνώστη υλικό που εγείρει προβληματισμό απαραίτητο για την εσωτερική ισορροπία του και κατ’ επέκταση για την ισορροπία του με τον γύρω κόσμο. Χωρίς να φοβάται τις λέξεις και το εννοιολογικό φορτίο που αυτές κουβαλούν, η Μαρία Σταμάτη μάς δωρίζει μια δυναμική συλλογή που κοιτάζει κατάματα την πραγματικότητα, αποκηρύσσει τις δικαιολογίες και εκθέτει τους λόγους για τους οποίους αξίζει να «συντάξουμε τη γλώσσα της προσπάθειας»∙ της προσπάθειας να ζωγραφίσουμε «ατύφλωτα» τους τοίχους μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, όπως εμείς θέλουμε κι επιδιώκουμε.

Νικολέττα Κοκοσιούλη
Κλασική Φιλόλογος
Μετεκπαιδευθείσα στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης

Με Πολυπρόσωπη Σκίαση

18-1-18

Τι προκαταβάλλουν οι Τρίτες στις Δευτέρες; ...
διερωτάται η Μαρία Σταμάτη.

• Εκ πρώτης όψεως, φαινομενικά, το(τε) χωρίς τόνο... ή το ''τριτοδεύτερο'' ως διόδιο... ίσως μια άγνωστη όγδοη μέρα!
• Τι προκαταβάλλει η ποίηση (ως λογοτεχνικό είδος) στην ζωγραφική;
• Τα προσχήματα χωρίς τόνους... τα χρώματα... τις εικασίες. Όμως η ποίηση ως μία υπερβαίνουσα έννοια-κατάσταση αναδύεται απ' όλες τις περιοχές των τεχνών εν προκειμένω απ' όλες τις σελίδες, όλες τις κουίντες του βίου, όλες τις εμπειρίες που είναι ''καταδικασμένες'' να '' χωρέσουν'' σ' ένα έσχατο ενδιαίτημα, ένα βιβλίο... όχι για τη βιβλιοθήκη... αλλά για την ύπαιθρο... να αφεθεί ανοιχτό στην ύπαιθρο, ο αέρας να φυλλομετρά τις σελίδες... η βροχή να διαλύει τα χρώματα... τα πουλιά να τσιμπούν τα γράμματα!!!

Ο καιρός θα το λιώσει!

Πάνος Χαραλάμπους
Εικαστικός
Καθηγητής Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών

Με Πολυπρόσωπη Σκίαση

'' Λέξεις χωρίς καθρέπτες
σεργιανίζουν τις μέρες... '' —Μαρία Σταμάτη (Σιγανή ώρα, 2003)

Συλλογισμοί, σκέψεις, δηλώσεις μεταφέρονται μέσα από τα γραφήματα και τον ποιητικό λόγο της Μαρίας Σταμάτη σ’ ένα πόνημα εξομολογητικό και αποκαλυπτικό. Νοηματικές τοποθετήσεις με καθαρότητα λόγου ρέουν μέσα από τη σαγηνευτική γραφή της «…και οι λέξεις φλέβες είναι, μέσα τους αίμα κυλάει», έγραψε ο Γιάννης Ρίτσος αλλά και η εικαστική γλώσσα συμπληρώνει τη μεταφορά των νοημάτων και ανοίγει διαλόγους με τη δύναμη της εικόνας.

Ο οπτικός κόσμος που δημιουργεί η Μαρία Σταμάτη με τον έκδηλο αυθορμητισμό στα σκίτσα της φανερώνει μια βαθιά εσωτερικότητα. Παρά τη μινιμαλιστική όψη των έργων και τη φειδωλή χρήση των χρωμάτων είναι εμφανής η αφηγηματική της ευφράδεια.

Στη χρωματική παλέτα ενσωματώνει, εκτός των άλλων, το λευκό πάνω σε γήινο σκούρο φόντο, αποδίδοντας έτσι έντονες αντιθέσεις και ενίοτε δημιουργεί την ψευδαίσθηση μιας τρισδιάστατης επιφάνειας.

Οι εικονογραφικές της επιλογές, κατεξοχήν ανεικονικές, εξιστορούν προσωπικές ανησυχίες, εσωτερικούς προβληματισμούς και εξομολογούνται τα ανείπωτα της ζωής, αφήνοντας πλήρη ελευθερία στον θεατή, ώστε να τις εκλάβει με τον δικό του τρόπο. Οι χειρονομιακές της πινελιές διαμορφώνουν ολόκληρα σύμπαντα και εκπέμπουν έναν ιδιαίτερο δυναμισμό.

Όγκοι, γεωμετρικά σχήματα, περίτεχνοι σχηματισμοί και συνδυασμοί, παραμορφώσεις, έντονη κινητικότητα, όλα συνεργούν στην χαρακτηριστικά έντονη εκφραστικότητά της. Από τον γενικότερα ρυθμικό παλμό των ζωγραφικών επιφανειών και την ευαισθησία που εκφράζουν οι συνθέσεις της δεν λείπουν οι περιγραφικές οξύτητες και οι αισθητές εικονοπλαστικές ανησυχίες.

Συνειρμοί και εννοιολογικές παραπομπές μέσα από ποιητικές φράσεις και δυναμικές εικόνες μη ρεαλιστικής αναπαράστασης σε ψευδαισθητικούς χώρους αποτελούν την κινητήρια δύναμη της πολυσχιδούς καλλιτέχνιδας, που μας προσκαλεί σ’ ένα ιδιότυπο ταξίδι λόγου και οπτικής επικοινωνίας.

Λουΐζα Καραπιδάκη
ΜΑ ΙΙ, Ιστορικός τέχνης

Ό,τι Μένει

Εικόνα & Λόγος

Ιούνιος 2004

'' Ό,τι απομένει από την ποίηση,
ό,τι απομένει από την τέχνη
πάνω στο πρόσωπο που έχουν
δει και έχουν ακούσει τα λόγια της. '' —Μαρία Σταμάτη

Η ζωγραφική δουλειά της Μαρίας Σταμάτη, κατ' αρχάς υπήρξε «κοσμογονική» για τη δημιουργία του μικρού δικού της κόσμου. Το εικαστικό της πεδίο στην αρχή ήταν informel σε συγκεκριμένη εικόνα, αλλά περιεκτικό σε μια ενέργεια και στοιχείο που επρόκειτο να αναδυθούν από την χρωματική μάζα και να σχηματίσουν μορφές πρωταγωνιστικές που παρακολουθούν τη συνέχεια του έργου της. Σ' ένα μεταβατικό στάδιο και τα δύο στοιχεία συνυπάρχουν, τόσο η διαμορφωμένη φιγούρα όσο και το αδιαμόρφωτο πεδίο απ' όπου προήλθε, ενδεικτικό μιας γενεσιουργού σχέσης μεταξύ τους.

Έτσι η ανθρώπινη ειδή αναδύεται μέσα από ένα είδος έργου - παλέτας - επιλέγοντας τα χρώματα του προσώπου της & τα ατομικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας της. Η ζωγράφος είναι εκεί, πίσω από αυτά, αδιάψευστη μάρτυρας μιας επώδυνης όσο και ηδονικής διαδικασίας. Έτσι "οι ώρες που περιέχουν τη μορφή κυλάνε στο σπίτι του ονείρου".

Και οι ώρες που είχαμε για γνωριμία κύλησαν στο εργαστήρι με οικειότητα πολλή σαν γνώριμες από παλιά εποχή όπου ο λόγος και η εικόνα ήταν ένα. Η Μαρία το ξέρει καλά αυτό και το θυμάται στα έργα της αναγράφοντας στο βάθος τους κείμενα - εικόνες την ώρα που και οι εικόνες κείμενο παράγουν.

Τα έργα της Μαρίας Σταμάτη όπως εκτίθενται στην γκαλερί ΑΕΝΑΟΝ Ι αποτελούν μια επιτομή και το εξελικτικό στάδιο σε μια πορεία, με δυναμική και ερευνητική συνέπεια. Από μία βιομορφική αφετηρία, πολύχρωμη και εκρηξιγενή, διαπιστώνεται η μετάβαση, περνώντας από ενδιάμεσα στάδια, σε μία αχρωματική, άσπρη - μαύρη διατύπωση, ελλειπτική αλλά διόλου ελλειμματική η οποία φαίνεται να δηλώνει εμβληματικά την υπαρξιακή και εικαστική της αγωνία στο σύγχρονο κοινωνικό πολιτικό πλαίσιο. Παράλληλα πιστοποιείται και μια αναγωγή από το ειδικό στο γενικό, από το προσωπικό στο αντικειμενικό. Τα πρόσωπα των έργων της είναι κυρίως των φίλων και συγγενών με ατομικά χαρακτηριστικά, αλλά ανάγονται σε εμβληματικές προσωπικότητες ιδιαίτερα εκφραστικές μιας πολυσύνθετης επίκαιρης προβληματικής.

Πίσω από την δική τους ανάγκη να εκφραστούν, παραμονεύοντας η πολυπράγμων διάνοιά μας στρεβλώνει τα εύμορφα σχήματα των μορφών και τα ανακρίνει ατελείωτα στην επιθυμία της να αποσπάσει κρυμμένα μυστικά και ομολογίες. Για την τέχνη και τη ζωή.

Άλλωστε η δόμηση της τέχνης βρίσκεται αυτή τη στιγμή πολύ περισσότερο κάτω από την εξουσία γεγονότων παρά πεποιθήσεων, τα οποία μεταφέρονται στη ζωγραφική επιφάνεια με τρόπο υπαινικτικό ή αναγνωρίσιμο στην ομοιότητα ή την αναφορικότητά τους σε συγκεκριμένες πηγές ή πληγές της ιστορίας. Είναι αυτές που δανείζουν το κόκκινο αιματηρό πέρασμα, που ανατρέπει καταλυτικά τον εφησυχασμό της ασπρόμαυρης εικόνας. Είναι αυτές που κάνουν τα πρόσωπα κέρινες μάσκες, ωχρές φιγούρες με περίγραμμα από κάρβουνο και τα μάτια άδεια από παρελθόν απορημένα μπροστά στο κενό. Σαν από άλλη όχθη.

Ωστόσο, οι γραμμές παραμένουν ενεργές και τα περιγράμματα ανοικτά ή ρευστά κατά περίπτωση πέρα από το όνειρο. “'Αυτό το πέραν του ονείρου που πετυχαίνει ένας καθαρμός ανάλογος με το πλύσιμο, όμως τελείως διαφορετικός”. Η καθαρότητά τους υλοποιείται σε ένα άσπρο αφύσικο χρώμα πέραν του καθημερινού κόσμου που γι' αυτό μπορεί να φέρει ό,τι απομένει από την ποίηση ό,τι απομένει από την τέχνη.

Δρ. Βιβή Βασιλοπούλου

Στη Μέση της Νύχτας,
Στη Μέση της Μέρας

Μεταξύ του φακού και της οθόνης υπάρχει ο χωροχρόνος, ο οποίος δεν ορίζεται και δε μετράται με τα γνωστά συμβατικά μέσα. Μια ξαφνική κι εντελώς απροσδόκητη -out of the blue- εμφάνιση σκιάς μιας περαστικής φιγούρας ενεργοποιεί τα ρευστά του χώρου μεταξύ του φακού και της επιφανείας που είναι παραλήπτης και συνάμα αποστολέας αυτής της εικόνας. Της εικόνας, που μέσα στο παιχνίδι ποσοτήτων και ποιοτήτων φωτός, περνάει ακάλεστη στο χώρο που παράγει ο φακός του βίντεο και μένει εκεί αμήχανη κι ενοχλητική ή δραπετεύει αυτόματα μόλις αντιληφθεί το λάθος. Ούτως ή άλλως αυτή η περιπέτεια έχει αφήσει μία απίστευτη ενέργεια που ωθεί τον καλλιτέχνη, πριν προλάβει να ολοκληρώσει την προμελετημένη πράξη του. να εισχωρήσει νοητικά στο κενό του ενδιάμεσου χώρου. Τον καλλιτέχνη, φωτογράφο ή κινηματογραφιστή, το αποτέλεσμα της ενέργειας του οποίου δεν είναι η απλή αποτύπωση της πραγματικότητας, όπως πιστεύουν πολλοί, αλλά είναι η βούληση και η απόφασή του να αποτυπώσει την απολύτως συγκεκριμένη και μοναδική εκδοχή του άπειρου κόσμου απέναντι στον οποίο βρίσκεται με το φωτογραφικό του φακό.

Η Μαρία Σταμάτη αρκετά χρόνια πριν ασχολήθηκε με την τέχνη του βίντεο στο πεδίο της έρευνας αλλά και της δημιουργίας, χωρίς να ξεχάσει την ιδιότητα της ζωγράφου. Μετά από μια άκρως επιτυχημένη εμφάνισή της στη διεθνή έκθεση Artbygeneve, επανήλθε στη ζωγραφική ψάχνοντας αυτόν τον ενδιάμεσο χώρο που είναι λίγο-πολύ θέατρο υπαρκτών ή και ανύπαρκτων σκιών. Στις φωτογραφίες και στο βίντεο που παρουσίασε στην έκθεση αυτή έλλειπαν τα πρόσωπα, τα οποία τώρα προσπαθεί να ψηλαφήσει μέσα στο ασαφές πεδίο μεταξύ του φακού και της οθόνης: άδειος χώρος θεάτρου που ορίζεται ανάμεσα στο αληθινό και το ψευδές, το σημερινό και το απώτερο, στο μηδέν που είναι το τέλος της αρχής ή η αρχή του τέλους και στο άπειρο πεδίο διαλόγου και διαλογισμού. Κι ενώ τα σώματα στο βίντεο ήταν πραγματικά, τα πρόσωπα στην τελευταία conceptual έκθεσή της είναι εντελώς φανταστικά. Είναι φανερό ότι η ζωγράφος βρίσκεται απέναντι στο ερώτημα: ακίνητος δέκτης - θεατής και κινούμενη εικόνα ή ακίνητη εικόνα και κινούμενος θεατής; Υπαινικτικός λόγος που δεν προτείνει, δεν ερμηνεύει, παρά μόνο σημαίνει και ζητά απαντήσεις, όπως κάθε αληθινό έργο τέχνης.

Αριστείδης Γιαγιάννος
Συγγραφέας
Γκαλερίστας

Σύνθετα, Όμορα, Μοναδικά

Ανείπωτη είναι η ποίηση των που αποκαλύπτει, αξιοποιεί, εξαντλεί στον υπερθετικό βαθμό η Μαρία Σταμάτη στο οπτικό-βίντεο/φωτογραφία-αλλά και εικαστικό υλικό με το οποίο μας υποβάλλει ανεξάντλητα στην τωρινή της έκθεση.

Οπτικό υλικό ενορχηστρωμένο στο βίντεο μες από εξαιρετικά δημιουργικές εναλλαγές, με κύριο ερέθισμα: τις κινήσεις των χεριών αλλά και του ανδρικού και του γυναικείου κορμού καθώς απελευθερώνεται από το μορφής, υπόστασης, ποιότητας και υφής, ένδυμα[πουκάμισο, μπλούζα, φανέλα, t- shirt, κ.α], καλύπτει το γυναικείο στέρνο ή τον ανδρικό θώρακα.

Η εξαιρετική ευαισθησία της δημιουργού ως προς το ερέθισμά της αποκαλύπτει- αποκλείοντας ηθελημένα το πρόσωπο- τον ψυχισμό της κάθε μορφής, αποκλειστικά μες από τις κινήσεις των χεριών και του σώματος και συνάμα ενορχηστρώνει όχι απλές πληροφορίες ή μηνύματα αλλά ανεξάντλητους, σε έρμα, συνειρμούς. Ενορχήστρωση που ενεργοποιείται με κύριο πρωταγωνιστή, τον ρυθμό με τον οποίο δεν παραθέτει το ερέθισμά της προς δημιουργία επιδερμικών εντυπώσεων αλλά το έχει, στην ουσία, βιώσει σαν μια ολοκληρωμένη από αισθητικής πλευράς, δράση. Πομπός και δέκτης εδώ, εμπειριών, τρόπων ζωής, ψυχικών αντιδράσεων, βιολογικών ρυθμών, κοινωνικών επιταγών, το ανθρώπινο σώμα, είναι χάρη στην όντως μετουσιωτική χειρονομία της δημιουργού απαλλαγμένο από κάθε ανούσια, επιδερμική αντιμετώπιση. Προβάλλει, κατεξοχήν πεδίο σφυγμομέτρησης-χαρτογράφησης αυτής καθαυτής της ζωής στην ποιητική, διττά δημιουργική της διάσταση: αποτέλεσμα μιας ολοκληρωμένης αισθητικής δράσης και όχι μιας επίδειξης δεξιοτεχνίας.

Η αφαίρεση ή και αποβολή όποιου ενδύματος και αν καλύπτει τον ανδρικό θώρακα ή το γυναικείο στέρνο , μες από τις κινήσεις των χεριών και τις συσπάσεις των δακτύλων, του ρυθμού και της έντασης που εκδηλώνονται στο ξεκούμπωμα ενός πουκαμίσου, στην αποβολή ενός στηθόδεσμου, στο κατέβασμα ενός φερμουάρ, η οπτική γωνία με την οποία προβάλλει το γυναικείο εσώρουχο ή, η τριχοφυΐα σε έναν ανδρικό θώρακα υπερσκελίζουν δίχως να το αναιρούν το ανατομικό μέρος για να το καταστήσουν καίριο υποκατάστατο του απόντος εδώ προσώπου: δηλωτικό επί , του ψυχισμού, της φυσιολογίας, της κοινωνικότητας και του βιολογικού ρυθμού της κάθε μορφής. Υποκατάστατο προβλημένο, μες από τα ανεξάντλητα σε εύρος ερεθίσματα, τον ρυθμό και την ενέργεια με τα οποία δεν τα έχει απλά αποθανατίσει, αλλά τα έχει νιώσει, βιώσει και αναπλάσει η αξιόλογη δημιουργός στη διάρκεια μιας εξαντλητικής προεργασίας. Προεργασία στην οποία το πάθος με το οποίο έχει δοθεί στο ερέθισμά της εξουδετερώνει κάθε στοιχείο αντιδραστικό στην ουσιαστική ποιητικότητα της εικαστικής δράσης καθιστώντας ακόμη και την παραμικρή χειρονομία ή κίνηση αναπόσπαστο πρωταγωνιστή του εικαστικού, σε τελευταία ανάλυση δρωμένου.

Κύριος ρυθμιστής εδώ, ο ρυθμός όχι μόνο των κινήσεων που απεικονίζονται αλλά και της έντασης με την οποίο η ίδια η καλλιτέχνιδα τις εναλλάσσει σε δυναμισμό και σε φορά, αποκαλύπτει μιαν αντιδραστική, σε κάθε επανάληψη και ανεξάντλητη σε ευρηματικές λύσεις και σε εντάσεις διαδρομή. Διαδρομή που όντως, χάρη στο ταλέντο της Σταμάτη αποκαθιστά το κύριο μέσον που χρησιμοποίησε για να εκφραστεί- το βίντεο- σαν εγχείρημα δημιουργίας και όχι σαν κραυγαλέα επίδειξη δεξιοτεχνίας.

Η ευρηματική πράγματι από την Σταμάτη αξιοποίηση του ερεθίσματός της, απαλλάσσοντας μια όποια συγκεκριμένη απεικόνιση από κάθε πεζό, αφηγηματικό και δίχως πνοή, ρεαλιστικό στοιχείο την καθιστά, χάρη στην εμπεριεχόμενη ενέργεια και ένταση, αναπόσπαστο συνδετικό κρίκο μιας ιδιόμορφης. Της χάρτας αυτής καθαυτής της αύρας που αποπνέει και από την οποία περιβάλλεται, η κάθε μορφή. Αύρα που η δημιουργός έχει κατορθώσει να εντοπίσει μες από τον ρυθμό και την ένταση με την οποία αναπλάθει οπτικά τις μορφές, σε σημείο που η επιχειρημένη εδώ αποκρυπτογράφηση να αποτελεί μια διαρκή αναδημιουργία ερεθισμάτων. Μιαν αναδημιουργία σε συνεχή εναλλαγή έντασης, ρυθμού, κίνησης, αισθητικής προσέγγισης, εννοιολογικής υποβολής συναισθημάτων, και καταστάσεων, σε μιαν απόλυτη ταύτιση με αυτήν καθαυτή την ενέργεια της ζωής.

Ντόρα Ηλιοπούλου-Ρογκάν
Δρ. Ιστορικός της Τέχνης
Τεχνοκριτικός

Εδώ στο Νότο...

'' Μία καλοδεμένη γραβάτα είναι το πρώτο σοβαρό βήμα
στη ζωή ενός ανθρώπου '' —Oscar Wilde

Στη γραβάτα, ένα κομμάτι από ''ευάλωτο'' μετάξι που δεν αρκεί καν για να καλύψει ή να προστατεύσει το γυμνό στέρνο, συμπυκνώθηκαν ανά τους αιώνες σημασίες, συμβολισμοί και αξίες τέτοιας ποσότητας και μεγέθους, ώστε με τρόπο σχεδλον μαγικό, το πιο περιττό ίσως αξεσουάρ της ανδρικής -και όχι μόνο- ένδυσης μεταμορφώθηκε σε παγκόσμιο σύμβολο εξουσίας, δύναμης, κυριαρχίας και σεξουαλικότητας. Η συμβολική αξία της γραβάτας διαμορφώθηκε ανεξάρτητα απ' την εναλλαγή των τάσεων στη μόδα και αντιστρόφως ανάλογα από την πρακτική της χρησιμότητα: Από εξάρτημα της στρατιωτικής ενδυμασίας των Κροατών μισθοφόρων του 17ου αιώνα και του τάγματος των Royal Cravates, σε αναπόσπαστο αξεσουάρ της γκαρνταρόμπας του σωστού gentleman και του επιτυχημένου επιχειρηματία- εξείχθηκε μέσα στο χρόνο σ' ένα είδος παράσημου, διακριτικού που μπορεί κανείς και μόνος του να φορέσει.

'' Εάν κάποιος πατήσει την γραβάτα σου, φταις εσύ
γιατί είχες γονατίσει'' —Karl Lagerfeld

Με μια πρώτη, γρήγορη ματιά, δημιουργείται η εντύπωση ότι η Μαρία Σταμάτη με την καινούργια της δουλειά έχει κάνει στροφή 180 μοιρών από τις δύο προηγούμενες εμφανίσεις της. Πράγματι, οι εκθέσεις ''Σύνθετα,Όμορα, Μοναδικά'' και ''στη μέση της Νύχτας, στη μέση της Μέρας'' αποτελούσαν μια ενδοσκόπηση, μια ματιά και διε- ρεύνηση προς τα μέσα, την εικονογράφηση, στην ουσία, μιας φανταστικής πραγματικότητας. Αυτή τη φορά η καλλιτέχνης στέκεται ξεκάθαρα απέναντι στον κόσμο και σχολιάζει με χιούμορ, με σαρκασμό και κυρίως με κομψό- τητα την πραγματική πραγματικότητα, την καθημερινότητά μας στην Ελλάδα της κρίσης, τη μοίρα της Ευρώπης, την πολιτική σκηνή. Εδώ, τον λευκό καμβά έχει αντικαταστήσει η γραβάτα. Η χρήση της όμως δεν εξαντλείται πλαισιώνοντας απλώς το πολιτικό σχόλιο της καλλιτέχνιδος. Η Μαρία Σταμάτη εκμεταλλεύεται τη συμβολικά φορτισμένη φύση του αντικειμένου και τη χρησιμοποιεί αναλόγως. Αλλού η γραβάτα λειτουργεί ως λαιμοδέτης, ως λουρί: μια επίμονη υπενθύμιση ότι το σύστημα κρατάει από το λαιμό όποιον τη φορά. Λουρί που σε αρκετά έργα γίνεται θηλιά: από όργανο ελέγχου, όπλο φονικό. Αλλού πάλι, μοιάζει ν' αγκαλιάζει το θέμα με τρυφερότητα θυμίζοντας την πρωταρχική της λειτουργία: ένα δώρο από τις γυναίκες των στρατιωτών πριν αυτοί ξεκινήσουν για τον πόλεμο, ως σύμβολο αμοιβαίας πίστης ότι όλες οι δυσκολίες και οι κίνδυνοι θα ξεπεραστούν.

'' Τη θλιβερή γραβάτα που φοράς και σε στολίζει,
πολιτισμένε, βγαλ' την αν θες ν' ανασάνεις '' —Guillaume Apollinaire

Μια δεύτερη ανάγνωση του έργου της Σταμάτη μας επιτρέπει να δούμε και πίσω από το εμφανές (και ταυτόχρονα πρωτοφανές σε σχέση με την σαφή ποιητική χροιά των προηγούμενων εκθέσεων ) πολιτικό σχόλιο. Η καλλιτέχνης προτείνει. Κοινός παρονομαστής όλων των έργων είναι μια υπόρρητη εύθραυστη ισορροπία: Η γραβάτα κλείνει την περιοχή του συναισθήματος. Είναι μια καλά ασφαλισμένη κλειδαριά της προσωπικότητας, θα μπορούσε κανείς να πει. Το δέσιμο του κόμπου δε, και στις 85 παραλλαγές του, είναι μια λογική και υπολογισμένη διαδικασία, μια ένδειξη μέτρου, ορίου και πειθαρχίας που την φυλάσσει. Η αφαίρεση της γραβάτας σημαίνει δυνατότητα πρόσβασης προς το περιεχόμενο. Πίσω από τη χρήση της φανερώνεται ως υπαινιγμός η προτεινόμενη λύση καθώς και η σύνδεση με την προηγούμενη δουλειά της καλλιτέχνιδος: η αλλαγή, η ανατροπή, η ίαση, η βελτίωση ξεκινάει εκ των έσω. Το πρώτο βήμα γίνεται σε επίπεδο προσωπικό, εσωτερικά. Εκεί, δηλαδή, που γεννάται '' η ανάπτυξη της αμφιβολίας μπροστά σε δάσος καθιερωμένων ''.

Δάφνη Γιαγιάννου

Δώδεκα Γυναίκες της Μαρίας Σταμάτη

Θεματικό και νοηματικό αντίζυγο της ζωγραφικής της, η ποίηση της Μαρίας Σταμάτη παραπέμπει σ' αυτήν χωρίς να της είναι υποτελής· λόγος πρωτογενής και αυτόνομος, υπομνηματίζει ταυτόχρονα την εικαστική χειρονομία με αίσθηση στοχασμένη και στοχαστική, που αιωρείται από τα μοριακά στοιχεία της υπάρξεως προς τα άπειρα μεγέθη του Όλου.

Δεν πρόκειται ούτε για εγκεφαλική στοχαστικότητα που συσπειρώνεται στον εαυτό της, ούτε για διάχυση λυρική αλλά για εσωτερικότητα που, καθαρμένη από ψευδαισθήσεις και γυμνή, αποσπάται από τα σιωπηλά της βάθη για να γίνει συνείδηση, και να ριχτεί, μοναχική και δεομένη, στην «οικουμένη των ανέμων» - στην σκληρή διαλεχτική του κόσμου. Και μέσα σ' αυτήν, μέσα στους σεισμικούς κλυδωνισμούς της ζωής, εταστική αλλά και πάσχουσα, πασχίζει να καθορίσει το δικό της το στίγμα και να συλλάβει το νόημα της δικής της περιπέτειας.

Αν, ακολουθώντας τον ορισμό της σχολής του Γάλλου γλωσσολόγου Αντρέ Μαρτινέ, δεχτεί κανείς ως ποιητικότητα την έκπληξη που προκαλεί η σύζευξη αλληλοαντιφερόμενων ή ασυμβίβαστων κατά την λογική τους αναφορικότητα λέξεων, τότε η ποίηση της Μαρίας Σταμάτη ανταποκρίνεται κατά μέγα μέρος σ' αυτόν τον ορισμό: οι λέξεις της εισβάλλουν απρόοπτες και κρημνώδεις και σε απόκρημνους συσχετισμούς, ιδρύοντας σχέση αντιθετικό - συστατική γεννήτρια παρά-δοξου νοήματος αλλ' όχι και παραδοξολογίας. Γιατί το ποιητικό σύστημα στο οποίον εγγράφεται η δική της ποιητική, καθώς και των περισσοτέρων ποιητών των δύο τελευταίων δεκαετιών, ενέχει τον κίνδυνο να παρασύρει σε λύσεις ευκολίας, παγιδεύοντας στην έξυπνη ευρηματικότητα, στην ευφάνταστη εικονοποιία, σε ταχυδακτυλουργία και πιρουέτες με τις λέξεις, μ' ένα λόγο σ' ένα παιχνίδι καθαρά φορμαλιστικό, που σχηματίζει γυαλιστερές επιφάνειες με ισχνή κατάθεση αλήθειας μοναδικά και αναντικατάστατα προσωπικής.

Αυτός ο κίνδυνος, εδώ αποφεύγεται πολύ ουσιωδώς. Ύφος κοφτό, στακάτο, με λέξεις που άλλοτε πέφτουν σαν χάντρες κομπολογιού, άλλοτε κατεβαίνουν σαν λεπίδες λαιμητόμου και κάποτε σταλάζουν σαν σταγόνες βροχής· συχνά χωρίς συνδέσμους μεταξύ τους και εκφερόμενες ασύναρθρα, με το βήμα ακροτελεύτιο στη φράση να υποδέχεται την προηγούμενη κίνηση και να της δίνει αναδρομικά το νόημά της· με μνήμες καλβικών κάποτε ήχων και διδάγματα από την υπερρεαλιστική εκφραστική το σύνολο αποτέλεσμα δείχνει πως το παιχνίδι είναι κάτι περισσότερο από παιχνίδι, και ότι δεν τελείται στο καθαρά φορμαλιστικό πεδίο, αλλά με τους σπινθήρες που ξεπηδούν από την επαφή των λέξεων μεταξύ τους συνυφαίνονται σημασίες που αποφλοιώνουν τους δραματικούς πυρήνες από τα εξωτερικά τους στοιχεία, και η υποβλητική ατμόσφαιρα δεν αποβαίνει ντεκόρ και αυτοσκοπός.

Η ποίηση δεν είναι χημεία· είναι μάλλον αλχημεία, όπου τα λογικά περιγράμματα διαρρηγνύονται από την αιώνια αναζήτηση της φιλοσοφικής λίθου και του Γκράαλ. Στην ποίηση της Μαρίας Σταμάτη, κάθε ενότητα θεματική έχει την μυστική της στοά προς το απόρρητο βάθος της σπηλιάς απ' όπου, ζωηφόρος μαζί και απειλητική, εκπορεύεται η πνοή των εγκάτων.

Γιάννης Καλιόρης
Καθηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή του
8^ου Πανεπιστημίου (πρώην Βενσέν), Παρίσι

Σιωπής Πέρασμα

'' Η Τέχνη είναι μία διαδικασία
και πέρα από τα όρια του νου ''

Αυτή η φράση περιέχεται στην τελευταία σελίδα μιας ποιητικής συλλογής της Μαρίας Σταμάτη. Αυτή η άγνωστη και σιβυλλική "διαδικασία" είναι ένα κράμα τολμηρής φαντασίας και λεπτής μεταφυσικής.

Είναι ένα διάπυρο ρευστό μέταλλο που έχει περάσει από την υψικάμινο των ανθρωπίνων συναισθημάτων. Θα μπορούσε να είναι η προμετωπίδα στην ποίηση της Μαρίας Σταμάτη.

Μιχαήλ Δ. Στασινόπουλος
Ακαδημαϊκός
τ. Πρόεδρος της Δημοκρατίας